Faktury i paragony jako dowód w sprawach rodzinnych

Postępowania sądowe w sprawach rodzinnych charakteryzują się kontradyktoryjnością, czyli z góry narzuconym na strony obowiązkiem wskazania dowodów dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne, jednocześnie obciążając je odpowiedzialnością za wynik procesu. Co za tym idzie, strony są uprawnione do złożenia wniosków o przeprowadzenie wskazanego przez siebie dowodu, przy czym strona jest obowiązana oznaczyć dowód w sposób umożliwiający przeprowadzenie go oraz wyszczególnić fakty, które mają zostać wykazane tym dowodem. Istotną kwestią jest również przedstawienie takiego środka dowodowego, które jest prawnie dopuszczalne przez przepisy regulujące postępowanie sądowe w sprawach rodzinnych.

Obecne regulacje procedury procesu cywilnego wskazują na otwarty katalog środków dowodowych w postępowaniu cywilnym, przez co dowodem może być każdy środek dowodowy, który można przeprowadzić przed sądem, który przyczyniłby się do wyjaśnienia sprawy i jej prawidłowego rozstrzygnięcia. Do najstarszych i najczęściej wykorzystywanych przez strony postępowania sądowego środków dowodowych należy wskazać dowód z zeznań świadków, a także dowód z dokumentów o charakterze urzędowym lub prywatnym. Sąd w granicach przewidzianych przez przepisy każdorazowo bada zasadność przedstawionych dowodów, dopuszczając je lub odrzucając. 

Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Taka ocena, dokonywana jest na podstawie przekonań sądu, jego wiedzy i posiadanego doświadczenia życiowego, a nadto winna uwzględniać wymagania prawa procesowego oraz reguły logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i – ważąc ich moc oraz wiarygodność – odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Sąd ma obowiązek wyprowadzenia z zebranego w sprawie materiału dowodowego wniosków logicznie prawidłowych. 

Reguła ta, współokreślająca granice swobodnej oceny dowodów będzie zachowana, jeżeli wnioski wyprowadzone przez sąd przy ocenie dowodów układają się w logiczną całość zgodną z doświadczeniem życiowym, nie pozostają ze sobą w sprzeczności, a także gdy istnieje logiczne powiązanie wniosków z zebranym w sprawie materiałem dowodowym (Wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 15 marca 2011 r., sygn. akt: III Ca 1635/10, publikator: LEX nr 1713686).

Obecnie popularnymi dowodami w sprawach cywilnych są faktury VAT i paragony fiskalne. Do dziś nie istnieją przepisy, które całkowicie zakazywałyby stronom przedstawiania jako dowodu w sprawie faktur i paragonów. Teoretycznie paragony można byłoby zaliczyć do grupy dokumentów o charakterze prywatnym. Są to takie dokumenty, które sporządzono w formie pisemnej albo elektronicznej i jednocześnie dowodzą, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Na gruncie orzecznictwa sądów powszechnych można dostrzec rożne poglądy, co do zasadności wykorzystania paragonu fiskalnego jako dowodu. Z jednej strony paragony fiskalne w wystarczającym stopniu uprawdopodabniają poniesienie pewnych wydatków konsumpcyjnych (np. co do zakupu żywności, środków czystości, paliwa do samochodu), a właściwie ich skalę (rozmiar), zwłaszcza gdy ich poniesienie jest oczywiste i całkiem pewne (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2010 r., sygn. akt: II PK 272/09, publikator: LEX nr 622203). Paragon jest dowodem zakupu określonych produktów, jednak nie wskazuje kto dokonał określonego zakupu, natomiast w pewnym stopniu uprawdopodabnia ponoszone koszty utrzymania (Wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 29 czerwca 2016 r., sygn. akt: XIII Ca 95/16, publikator: LEX nr 2076955). Przytoczona linia orzecznicza wskazuje, iż paragony fiskalne nie mogą być zaliczone jako samodzielny dowód w sprawie, z uwagi na fakt, iż nie zawierają informacji o dokładnym nabywcy zakupionego towaru lub usługi, przez co paragony fiskalne zasadniczo nie stanowią dowodów zakupu, bowiem nie są wystawione na konkretnego nabywcę (Wyrok Sądu Rejonowego w Wysokiem Mazowieckiem z dnia 20 października 2015 r., sygn. akt: III RC 25/15, publikator: LEX nr 2150162). Powyższe wyklucza paragony fiskalne z grupy dowodów prywatnych w pojęciu ustawowym.

Podkreślenia wymaga, że dopuszczenie dowodu z paragonu będzie każdorazowo rozstrzygane przez sąd i przy wystąpieniu pewnych okoliczności zostaną one uwzględnione w sprawie. Najlepiej jednakże, aby paragon fiskalny został podparty także wyciągiem bankowym, jeśli płatność za towar lub usługę została dokonana za pomocą karty płatniczej, co pozwoli na uniknięcie odrzucenia paragonu jako dowodu w sprawie.
Pełnoprawnym środkiem dowodowym jest dowód z faktury, gdyż jest dokumentem wystawianym na konkretnego nabywcę, przez co jasnym jest, że zakupu towaru bądź usługi mogła dokonać strona postępowania, która przedstawiła fakturę jako dowód w sprawie rodzinnej. Wyciągi z przelewów bankowych również zostaną potraktowane przez sąd jako dokument o charakterze prywatnym, ponieważ zawierają dane imienne dotyczące podmiotu dokonującego płatności. Nie zawsze przy zakupach towarów i usług staramy się pozyskać fakturę od sprzedawcy, dlatego warto jest w rozsądnym zakresie przedstawić te paragony fiskalne, które udowodnią poniesienie wskazanych kosztów. Przestrzegam przed zbieractwem nadmiernej ilości paragonów, w szczególności tych, które przedstawiają zakup towarów lub usługi na niską kwotę, gdyż wartość dowodowa takiego paragonu jest bardzo niska.

Omawiane zagadnienie ma bardzo szeroki zakres, a zawarcie całkowitego omówienia byłoby trudne w jednym artykule. Z tego względu zapraszam również do zapoznania się z innymi artykułami na naszym blogu, podejmujących się omówienia innych zagadnień prawa rodzinnego, w tym także omówieniem dopuszczalności różnych środków dowodowych.

Autor: apl. adw. Piotr Bogdanowicz
Niniejsze opracowanie nie stanowi porady prawnej.