Dowód z nagrań w sprawach rodzinnych

W artykule ,, Faktury i paragony jako dowód w sprawach rodzinnych” poświęcono uwagę mocy dowodowej faktur VAT i paragonów fiskalnych, które pomogłyby stronie uzasadnić słuszność dochodzonego roszczenia i jego wyegzekwowania w stosunku do strony przeciwnej. Wskazano również, iż obecnie są to jedne z popularnych środków dowodowych, jakie występują w trakcie postępowania sądowego. Do triady popularnych środków dowodowych należy zaliczyć dowody zawierające zapis obrazu, dźwięku albo obrazu i dźwięku. Pamiętać należy, aby zapis z nagrania został utrwalony i załączony w formie elektronicznego nośnika danych, którymi są np. płyta CD i pendrive.

W przypadku dowodu z nagrań zastanawiającym jest czy każdy zapis obrazu, dźwięku albo obrazu i dźwięku można potraktować jako legalny dowód w sprawie i czy przedłożenie sądowi takiego środka dowodowego nie spowoduje, że nasza sprawa upadnie. Każdy przedstawiony dowód w sprawie sąd poddaje pod rozwagę, kierując się zasadą swobodnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego – w granicach określonych w kodeksie postępowania cywilnego i innych aktach prawnych. Co do zasady, zapisy z nagrań mogą stanowić dowód w sprawie.

Jednakże czy nagrania dokonane bez wiedzy i zgody drugiej strony mogą stanowić dowód w sprawie?

Analizując przepisy nie można znaleźć normy prawnej, która skonkretyzowałaby jakie zapisy z nagrań są dopuszczalne z mocy ustawy. Sięgając do orzecznictwa sądów powszechnych natrafić można na pogląd Sądu Najwyższego o tym, że nagrania dokonane bez zgody i wiedzy rozmówcy po zweryfikowaniu ich autentyczności mogą być dowodem w postępowaniu cywilnym (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2003 r., sygn. akt: IV CKN 94/01, publikator: LEX nr 80244). Przepis art. 308 k.p.c. nie wyklucza dowodu z nagrań rozmów, bez zgody i wiedzy osób uczestniczących w rozmowie. Znaczenie takiego dowodu podlega ocenie w indywidualnej sprawie. Różne sytuacje i spory wyostrzają też wykładnię, jednak co do zasady nie można stwierdzić, że art. 308 k.p.c. stanowi o niedopuszczalności dowodu z takich nagrań. Recz w tym, że ocena dowodów ma ostatecznie znaczenie w aspekcie treści norm prawa materialnego, które sąd suwerennie stosuje (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2023 r., sygn. akt: I CSK 5212/22, publikator: LEX nr 3563423). To, że nagranie jest nieetyczne albo niezgodne z prawem, nie oznacza, że nie jest dowodem w rozumieniu art. 308 k.p.c. Znaczenie ma wartość dowodowa oceniania na tle całego materiału sprawy, przedmiotu sporu, twierdzeń i stanowisk stron (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2023 r., sygn. akt: I PSK 10/23, publikator: LEX nr 3609462).

Sąd Najwyższy podkreślił, iż przepis art. 308 k.p.c. nie rozróżnia nagrań legalnych i nielegalnych. Treść tego przepisu jest jasna. Nie wyklucza dowodu z nagrań rozmów, bez zgody i wiedzy osób uczestniczących w rozmowie. Znaczenie takiego dowodu podlega ocenie w indywidualnej sprawie. Ocena dowodów ma ostatecznie znaczenie w aspekcie treści norm prawa materialnego, które sąd suwerennie stosuje. Podstawą stosowania prawa materialnego powinien być rzeczywisty stan faktyczny i temu może służyć dowód z nagrania, z uwzględnieniem sytuacji w jakiej dochodzi do nagrania, w tym pewnej przewagi nagrywającego, jeśli nie nawet manipulacji. Ocena dowodu odbywa się na tle całej sprawy, materiału, twierdzeń i stanowisk stron, innymi słowy nagranie może być dowodem. Nie można orzeczniczo wykreować zakazu stosowania takiego dowodu, gdyż byłoby to sprzeczne z ustawą i prawem do sprawiedliwego rozpoznania sprawy (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2023 r., sygn. akt: I PSK 32/23, publikator: LEX nr 3616184).

Jednakże nie zawsze każde nagranie zostanie uznane jako dowód w sprawie. Sąd Najwyższy wskazał, iż dowód z nagrania bez zgody jednego z uczestników rozmowy może dyskwalifikować okoliczności, w jakich nastąpiło nagranie, jeżeli wskazują one jednoznacznie na poważne naruszenie zasad współżycia społecznego, np. przez naganne wykorzystanie trudnego położenia, stanu psychicznego lub psychofizycznego osoby, z którą rozmowa była prowadzona. Wyrażenie przez osoby nagrane zgody na wykorzystanie nagrania w celach dowodowych przed sądem cywilnym usuwa zazwyczaj przeszkodę, jaką stanowi nielegalne pozyskanie nagrania. Brak takiej zgody wymaga przeprowadzenia oceny, czy dowód – ze względu na swoją treść i sposób uzyskania – nie narusza konstytucyjnie gwarantowanego (art. 47 Konstytucji) prawa do prywatności osoby nagranej, a jeżeli tak, to czy naruszenie tego prawa może znaleźć uzasadnienie w potrzebie zapewnienia innej osobie prawa do sprawiedliwego procesu (art. 45 Konstytucji) (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2016 r. II CSK 478/15, publikator: OSNC-ZD 2018/1/7).

Do dowodu z nagrań bezwzględnie należy załączyć stenogram. Słowne przekłady (tzw. stenogramy) zapisów utrwalonych na nagraniach rozmów nie mogą zostać wprowadzone do procesu jako dowód samoistny, a jedynie jako załącznik – uzupełnienie dowodu pierwotnego, którym bez wyjątku pozostają utrwalone na nagraniach zapisy dźwiękowe. Dlatego też nie można czynności zaliczenia w poczet dowodów zapisu dźwiękowego rozmów przez odsłuchanie (odtworzenie) albo bez odsłuchania, zastępować odczytaniem stenogramów (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2020 r., sygn. akt: V KK 8/20, publikator: LEX nr 3232330).

Generalnie środek dowodowy w postaci zapisu obrazu, dźwięku albo obrazu i dźwięku można wykorzystać jako dowód w procesie rodzinnym, jednakże należy pamiętać o tym, że przedłożenie dla sądu wielogodzinnych nagrań lub stenogramów liczących każdy po kilkadziesiąt stron będzie szybko i sprawnie rozpoznane przez sędziego referenta. Często strony potrafią przedstawiać bardzo długie nagranie, niezawierające stenogramu, które zawierają wyłącznie mały urywek pewnego zdarzenia, które tak naprawdę nic nie wnosi dla rozstrzygnięcia sprawy na korzyść wnoszącego taki dowód. Także za moralnie sprzeczne można potraktować dokonywanie takich nagrań bez wiedzy i zgody drugiej osoby, z uwagi na fakt, iż nagrywający może wykorzystać złą sytuację osoby nagrywanej lub wywołać u niej celowo takie zachowanie u nagrywanej osoby, które przed sądem wybielą osobę nagrywającą pewną sytuację. Przedstawienie takiego nagrania może spowodować, iż w ocenie sądu strona składająca megabajty nagrań wypadnie negatywnie, gdyż sąd dostrzeże złe intencje strony składającej taki dowód.

Zachęcamy do gromadzenia innych środków dowodowych celem wykazania swoich racji, gdyż wzajemne zbieranie na siebie ,,haków” może doprowadzić jedynie do zbędnego przedłużenia postępowania sądu rodzinnego, a także do niepotrzebnego pogłębienia waśni pomiędzy stronami.

Zapraszam również do zapoznania się z innymi artykułami na naszym blogu, podejmujących się omówienia innych zagadnień związanych z prawem rodzinnym.

Autor: apl. adw. Piotr Bogdanowicz

Niniejsze opracowanie nie stanowi porady prawnej.