Separacja prawna i faktyczna małżonków

W trakcie trwania małżeństwa może dojść do sytuacji, w której to małżonkowie oddalili się od siebie, zrywając między sobą więź fizyczną, gospodarczą i duchową. Zerwanie tych więzi miałoby charakter zupełny, ale nie trwały z uwagi na fakt, iż małżonkowie widzą sposobność do tego, aby mogli wrócić do siebie w przyszłości. W tej sytuacji strony związku małżeńskiego mogą skorzystać z instytucji prawnej separacji, która pozwala na uregulowanie sytuacji prawnej małżonków bez potrzeby podjęcia się kroków w stronę uzyskania rozwodu.

Separację należy rozróżnić na separację prawną i separację faktyczną. Separacja faktyczna powstaje bez ingerencji organów państwowych. Za jej początek można przyjąć chwilę, kiedy to małżonkowie podjęli dobrowolną decyzję o czasowym zaniechaniu prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego, przy czym nie musi między małżonkami dojść do rozkładu więzi fizycznej i duchowej. W tym czasie małżonkowie mogą zamieszkiwać ze sobą w jednym mieszkaniu, ale ważnym jest, aby małżonkowie oddzielnie prowadzili własne gospodarstwa domowe.

Separacja prawna jest instytucją w założeniach zbliżoną do rozwodu, lecz nie należy utożsamiać ze sobą separacji i rozwodu. Jednakże skutki jakie niesie orzeczenie separacji są zrównane do skutków orzeczenia małżonkom rozwodu. Pamiętać należy, że orzeczenie o separacji zgodnie z art. 611 § 1 k.r.o. warunkowane jest zupełnym rozkładem pożycia. Zatem separacja, podobnie jak rozwód, znosi wiążące się ze stosunkiem małżeństwa domniemanie istnienia pomiędzy małżonkami takich relacji natury emocjonalnej i fizycznej, które warunkują wykonywanie wobec siebie faktycznej opieki (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 15 marca 2022 r., sygn. akt: II SA/Po 936/21, publikator: LEX nr 3335396). Mimo zupełnego rozkładu pożycia orzeczenie separacji nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może orzec separację na podstawie zgodnego żądania małżonków.

Sąd rodzinny orzekając w sprawie o separację rozstrzyga o tym czy i kto ponosi winę rozkładu pożycia małżonków, jeżeli małżonkowie nie złożyli zgodnego żądania o zaniechaniu przez sąd orzekania o winie. Sąd rozstrzyga także o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania małżonków na czas wspólnego w nim zamieszkiwani, władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka.

Orzeczenie przez sąd rodziny separacji powoduje z mocy prawa powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej. Małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć drugiego związku małżeńskiego. W wyniku orzeczenia małżonkom separacji, zostają oni odsunięci od ustawowego dziedziczenia po sobie, a także tracą prawo do zachowku. W przypadku, gdy w czasie trwania separacji urodziło się dziecko – nie obowiązuje domniemanie o tym, że pochodzi ono od męża matki. Jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy. Małżonek niewinny orzeczenia stronom separacji ma prawo na podstawie art. 60 § 1 i 2 wystąpić z roszczeniem alimentacyjnym przeciwko małżonkowi winnemu zupełnego rozkładu więzi małżeńskich. Na zgodne żądanie małżonków sąd orzeka o zniesieniu orzeczonej separacji, przy czym sąd jest zobowiązany do podjęcia rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków.

Zapraszam również do zapoznania się z innymi artykułami na naszym blogu, podejmujących się omówienia innych zagadnień związanych z prawem rodzinnym.

Autor: apl. adw. Piotr Bogdanowicz
Niniejsze opracowanie nie stanowi porady prawnej.