Wina w rozwodzie

Wina w rozwodzie

Powszechnie uważa się, że zawarcie związku małżeńskiego powoduje powstanie silnej więzi emocjonalnej i prawnej, łączącej dwoje zakochanych w sobie ludzi, docelowo na całe życie. Niestety z biegiem czasu wiele małżeństw popada w kryzys, a małżonkowie w czasie jego trwania oddalają się od siebie z różnych powodów, często dopuszczając się takich działań, które są krzywdzące dla któregoś z małżonków. Niejednokrotnie kryzys małżeństwa wynikający z zachowania drugiego małżonka kończy się tym, że skrzywdzony małżonek pragnie podjąć kroki w kierunku uzyskania rozwodu. 

I w tym miejscu rodzi się szereg pytań:

Jaka droga na uzyskanie rozwodu będzie najlepsza?

Czy dla satysfakcji podjąć się długiej batalii sądowej i wytoczyć ciężkie działa przeciwko niewiernemu małżonkowi?

A może lepiej ograniczyć się wyłącznie do takich działań, które pozwolą na orzeczenie rozwodu w jak najkrótszym czasie?

Na początek należy wyjaśnić czym jest postępowanie rozwodowe i jakie niesie ono ze sobą skutki dla obu stron. Zgodnie z art. 56 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.), jeżeli między małżonkami nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.

Czy na pewno w każdej sytuacji sąd zdecyduje się na orzeczenie małżonkom rozwodu?

Otóż Nie!

Należy pamiętać o tym, że sąd rodzinny nie podejmie się orzeczenia rozwodu małżonkom w następujących sytuacjach:
mimo zaistnienia trwałego i zupełnego rozkładu pożycia między stronami, rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli w skutek jego orzeczenia miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków:

1. orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;

2. jeżeli orzeczenia rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi na to zgodę lub jego odmowa na rozwód byłaby w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Co do zasady, sąd orzekając rozwód orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. Ze względu na omawiane zagadnienie skupmy się na sytuacji, kiedy małżonek wnosi o orzeczenie rozwodu wraz z wnioskiem o orzeczeniu winy drugiego małżonka.

O jakiej winie mówimy w niniejszym przypadku?

wina w rozwodzie (fot. freepik.com)

Pojęcie winy rozkładu pożycia małżeńskiego nie zostało ustawowo  zdefiniowane. Z tego względu należy rozróżnić czym jest wina i rozkład pożycia małżeńskiego. Na podstawie wieloletniej praktyki orzeczniczej Sąd Najwyższy stwierdził, że Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie zawiera definicji winy na potrzeby własnych regulacji prawnych. Przyjmuje się zatem zgodnie, że ma tu zastosowanie ogólne rozumienie winy z prawa cywilnego. Wedle niego zaś na winę składają się dwa elementy – obiektywny w postaci naruszenia określonej normy postępowania i subiektywny – określający stosunek psychiczny osoby do własnego zachowania się lub do zaniechania. Dla przypisania winy oba te elementy składowe muszą występować łącznie, brak któregoś powoduje, że o winie nie może być mowy. (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.11.1997 r., sygn.. akt: I CKN 306/97, publikator: LEX nr 484738).

A czym jest rozkład pożycia małżeńskiego?

Rozkładem pożycia małżeńskiego określa się sytuację, w wyniku której między małżonkami doszło do trwałego i zupełnego rozpadu duchowej, fizycznej oraz gospodarczej więzi małżonków, stanowiącej cel małżeństwa i umożliwiającej realizację jego podstawowych zadań. Rozkład pożycia jest zupełny dopiero wtedy, gdy uległy zerwaniu wszystkie wyżej wymienione więzi łączące małżonków. Rozkład, o którym mowa, jest przy tym procesem rozciągniętym w czasie, a nie zdarzeniem jednorazowym (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 października 1999 r., sygn.. akt: III CKN 386/98, publikator: LEX nr 1217913), przez co sąd orzekając o winie, każdorazowo poddaje wnikliwej analizie relacje i sytuację małżonków z czasu trwania związku małżeńskiego.

Przesłanki orzekania

Orzekając w przedmiocie winy, sąd winien ustalić czy występuje sprzeczność zachowania się albo postępowania małżonka z normami prawnymi lub zasadami współżycia, określającymi obowiązki małżonków, a sprzeczności tej towarzyszy umyślność lub niedbalstwo tegoż małżonka. Nadto, między takim zachowaniem lub postępowaniem małżonka, a powstałym rozkładem pożycia małżeńskiego musi istnieć związek przyczynowy. Wskazówką dla określenia obowiązków małżeńskich jest art. 23 k.r.o., z którego wynika, iż małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie oraz, że są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Jeśli ich niewłaściwe zachowanie stało się przyczyną rozkładu pożycia, ponoszą tego skutki w postaci możliwości przypisania im winy rozkładu (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 czerwca 2018 r., sygn.. akt: I ACa 1618/17, publikator: LEX nr 2553606). Przy określaniu winy rozkładu pożycia małżeńskiego stron, nie można tej winy stopniować.

Orzeczenie o wyłącznej winie powinno być poprzedzone ustaleniem, że tylko jedno z małżonków swym zachowaniem spowodowało rozkład pożycia małżeńskiego (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1997 r., sygn.. akt: II CKN 140/97, publikator: LEX nr 599532). Należy podkreślić również, że skoro ustawa nie odróżnia winy większej i mniejszej, niedopuszczalna jest kompensata wzajemnych przewinień, a małżonka, który zawinił jedną z wielu przyczyn rozkładu, należy uznać za współwinnego, choćby wina drugiego małżonka w spowodowaniu innych przyczyn była cięższa (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1997 r., sygn.. akt: I CKN 341/97, publikator LEX nr 519370). Orzekając rozwód sąd może orzec o winie na cztery sposoby:

1. Orzec o winie jednego małżonka;

2. Orzec o winie obojga małżonków;

3. Nie orzekać o winie na zgodne żądanie małżonków;

4. Orzec, że małżonek lub małżonkowie nie ponoszą winy w rozkładzie pożycia.

Czy wina rozkładu pożycia małżeńskiego dotyczy tylko jednego małżonka?

Przy orzekaniu winy rozkładu pożycia sąd dokonując oceny danego przypadku bierze pod uwagę wiele czynników i sytuacji, które towarzyszyły lub nadal towarzyszą zachowaniu stron postępowania względem siebie. Pamiętać należy, iż wysoki stopień winy jednego małżonka nie wyklucza ustalenia przez sąd, że także drugi małżonek ponosi winę rozkładu pożycia (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2000 r., sygn.. akt: III CKN 650/00, publikator: LEX nr 532142). Przykładowo porywczość obojga małżonków, ich egocentryzm, ambicjonalność oraz nieumiejętność rozwiązywania konfliktów, usprawiedliwia obciążenie oboje małżonków winą rozkładu pożycia, (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1999 r., sygn.. akt: III CKN 799/99, publikator: LEX nr 528139).

Do czego to jest potrzebne ?

Konsekwencją orzeczenia przez sąd winy małżonka w rozpadzie pożycia małżeńskiego, skutkuje nie tylko negatywną oceną moralną działania winnego małżonka. Orzeczenie winy w wyroku rozwodowym może skutkować ewentualnym powstaniem skutku prawnego, określonego w art. 60 k.r.o. Zgodnie z treścią §1 przytoczonego przepisu, małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Ten sam przepis w §2 reguluje szczególny obowiązek alimentacyjny wobec rozwiedzionego małżonka, polegający na tym, że jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

Prawidłowe wyłożenie ustawowego pojęcia niedostatku, którym posługuje się art. 60 § 1 k.r.o., wymaga uwzględnienia całokształtu okoliczności charakteryzujących życiowe i majątkowe położenie rozwiedzionego małżonka domagającego się świadczenia alimentacyjnego od byłego współmałżonka. Mieć należy przy tym na uwadze, iż do przyjęcia niedostatku wystarcza, że środki uprawnionego nie są dostateczne do samodzielnego utrzymania się, nie jest zaś konieczne ustalenie, że uprawniony w ogóle nie ma żadnych środków do utrzymania się; chodzi tu o sytuację, w której osoba uprawniona nie może w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb (Wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 24 października 2019 r., sygn. akt: VII U 1121/19, publikator: LEX nr 2799181).

W przypadku art. 60 § 2 k.r.o. celem tego uregulowania jest zapobieżenie sytuacji, w której rozwód miałby spowodować pogorszenie w istotny sposób sytuacji materialnej małżonka niewinnego w porównaniu z sytuacją, w której znajdowałby się w prawidłowo funkcjonującym małżeństwie. Zasady słuszności mogą w sposób prawidłowy wyważyć rozstrzygnięcie, jaki w konkretnej sprawie zakres przyczynienia się małżonka winnego może być uznany za odpowiedni. Z reguły będzie on się znajdował pomiędzy granicą, poniżej której leży niedostatek, a granicą, której przekroczenie byłoby zrównaniem stopy życiowej obojga rozwiedzionych małżonków. Obowiązek alimentacyjny małżonka wyłącznie winnego nie sięga tak daleko, aby miał on zapewnić byłemu małżonkowi równą stopę życiową, jednakże nie jest przy tym ograniczony do zaspokajania tylko tych usprawiedliwionych potrzeb, o których mówi art. 60 k.r.o. w § 1 (Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 7 maja 2018 r.,
sygn. akt: I ACa 148/18, publikator: LEX nr 2977702).

Kiedy orzeczenie winy jest bez sensu?

Uzyskanie przez małżonka niewinnego rozwodu z orzeczeniem o winie jest zdecydowanie środkiem prawnym, poprzez który niewinny małżonek może zabezpieczyć swoją sytuację materialną, np. w przypadku, kiedy ów małżonek zajmował się wyłącznie opieką i wychowaniem dzieci oraz utrzymaniem gospodarstwa domowego, przez co był kompletnie zależny finansowo od drugiego małżonka.

Należy jednakże pamiętać o tym, że w przypadku uznania winy obojga małżonków za rozkład pożycia małżeńskiego do roszczeń alimentacyjnych małżonka, który wskutek rozwodu znalazł się w niedostatku zastosowanie znajduje wyłącznie art. 60 § 1 k.r.o. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 28 września 2018 r., sygn. akt: I ACa 215/18, publikator: LEX nr 2615872), co powoduje, iż pokrzywdzony małżonek musi wykazać zasadność swojego roszczenia poprzez udowodnienie, że orzeczenie rozwodu spowodowało znalezienie się niewinnego małżonka w niedostatku. Ze względu na powyższe należy stwierdzić, iż podjęcie się dochodzenia rozwodu z orzeczeniem o winie drugiego małżonka ma sens jedynie w przypadku, kiedy niewinny małżonek znalazłby się w trudnej sytuacji materialnej w wyniku orzeczenia rozwiązującego więzy małżeństwa oraz miałby sposobność udowodnienia swojego roszczenia względem drugiego małżonka, co byłoby pomocne w sytuacji, gdyby sąd orzekł o winie obojgu małżonkom.

Postępowania rozwodowe, w których orzeka się o winie małżonka często trwają latami, towarzyszy im nadmierny stres i pogłębianie konfliktu między stronami postępowania w wyniku usilnego przerzucania się argumentami udowadniającymi winę rozpadu małżeństwa przez małżonków. Niejednokrotnie zraniona duma może spowodować, że batalia sądowa może skończyć się zupełnie inaczej, niż planowała to strona powodowa, przez co powód może zostać uznany za współwinnego rozpadu małżeństwa, przez co straci możliwość skorzystania z roszczenia uregulowanego w art. 60§2.

Dlatego, jeśli przeważa myśl o jak najszybszym zakończeniu małżeństwa przez którąkolwiek przez stron związku małżeńskiego – warto jest wybrać wariant orzeczenia rozwodu bez orzekania o winie małżonków, dzięki któremu rozwód można uzyskać, nawet, w toku jednej rozprawy.

Sytuacje małżonków w małżeństwie są różne i wynikają z różnych okoliczności, dlatego w celu podjęcia właściwej decyzji dotyczącej rozwodu, warto skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, który pomoże w podjęciu decyzji w przedmiocie pozyskania wyroku rozwodowego oraz wskaże jakie działania małżonka sąd uzna za wystarczające, aby orzec o wyłącznej winie współmałżonka.

Omawiane zagadnienie ma bardzo szeroki zakres, a zawarcie całkowitego omówienia byłoby trudne w jednym artykule.

Z tego względu pragnę zaprosić do zapoznania się z innymi artykułami na naszym blogu, które również podejmują się tematyki związanej z rozwodem oraz innymi zagadnieniami związanymi z prawem rodzinnym.

Autor: apl. adw. Piotr Bogdanowicz

Niniejsze opracowanie nie stanowi porady prawnej.