Podział majątku wspólnego z nierównymi udziałami

Sprawy dotyczące podziału majątku wspólnego niewątpliwie wzbudzają wiele emocji u małżonków, którzy próbują wykazać zakres swojego wkładu w postanie obecnej masy majątku wspólnego. Pamiętać należy, iż z chwilą zawarcia związku małżeńskiego oboje małżonkowie mają równe udziały w powstałym majątku wspólnym. Wskazane domniemanie oznacza, iż niezależnie od faktycznego wkładu w pomnażaniu majątku małżonków – każdy z nich ma równy udział w zgromadzonym majątku, niezależnie czy to są ruchomości, nieruchomości, papiery wartościowe lub pieniądze.

Jednakże z ważnych powodów każdy
z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, Sąd uwzględnia także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

Czy małżonkowie mogą samodzielnie dokonać takiego podziału?

W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Powyższe nie ma zastosowania w sytuacji, kiedy to małżonkowie zawarli umowę majątkową, powodując tym samym powstanie umownego ustroju majątkowego między małżonkami co do wskazanej części masy majątkowej. W sytuacji, gdy jednak małżonkowie są objęci z mocy prawa wspólnością majątkową ustawową, koniecznym jest wszczęcie postępowania przed sądem.

Jak wygląda omawiany podział majątku?

Instytucją właściwą do dokonania podziału majątku małżonków jest Sąd. Postępowanie sądowe wszczyna się po złożeniu spełniającego wymogi formalne wniosku o dokonanie podziału majątku wspólnego z orzeczeniem o nierównych udziałach uczestników. Co do zasady, wniosek ten można złożyć jednocześnie wraz z pozwem o rozwód, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu rozwodowym. Dokonując podziału majątku z orzeczeniem o nierównych udziałach małżonków należy zaznaczyć to, jakie okoliczności są doniosłe dla określenia stopnia przyczynienia się małżonków do powstania ich majątku wspólnego.

Przy ocenie „ważnych powodów” ustalenia nierównych udziałów należy uwzględniać całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności i wywiązywania się z obowiązków wobec rodziny, stosując kryteria natury etycznej i oceniać te okoliczności z punktu widzenia zasad współżycia społecznego, które stoją na przeszkodzie przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku, do powstania, której się nie przyczynił.

Pojęcie „przyczynienia” się do powstania majątku także należy odnosić do całokształtu starań o rodzinę, a nie każda nierówność przyczynienia się małżonków do powstania wspólnego majątku uzasadnia ustalenie nierównych udziałów w tym majątku. Przepis art. 43 § 2 k.r.o. może mieć zastosowanie, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do sił i możliwości. Pojęcie „przyczynienie się do powstania majątku” w rozumieniu art. 43 § 2 k.r.o. obejmuje także powiększenie majątku przez jednego z małżonków w wyniku zdarzenia losowego, które nie nastąpiłoby bez podjęcia przez niego określonego działania (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2013 r., sygn. akt: IV CSK 553/12, publikator: OSNC-ZD 2014/2/24).
Art. 43 § 2 k.r.o. formułuje dwie przesłanki ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, które muszą wystąpić łącznie i które pozostają do siebie w takim wzajemnym stosunku, że żadne „ważne powody” nie stanowią podstawy takiego orzeczenia, jeżeli stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego jest równy, a jednocześnie nawet różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania tego majątku nie stanowi podstawy ustalenia nierównych udziałów, jeżeli nie przemawiają za tym „ważne powody”. Innymi słowy, wyróżnienie przez ustawodawcę tych dwóch przesłanek sprawia, że sam nierówny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego nie może być uznany za „ważny powód” w rozumieniu komentowanego przepisu. Trzeba przy tym podkreślić, że okoliczności te nie są tożsame z uzasadniającymi orzeczenie rozwodu małżeństwa z winy któregoś z małżonków (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2019 r., sygn. akt: IV CSK 327/19, publikator: LEX nr 2772812).

W tego typu sprawach istotnym jest zbudowanie właściwej argumentacji roszczenia o podział majątków z nierównymi udziałami małżonków w powstaniu majątku, gdyż oparcie się na niewłaściwych argumentach może spowodować, iż Sąd podejmie niekorzystne rozstrzygnięcie dla wnioskującego. Omawiane zagadnienie ma bardzo szeroki zakres, a zawarcie całkowitego omówienia byłoby trudne w jednym artykule. Z tego względu pragnę zaprosić do kontaktu z naszą kancelarią, celem omówienia swojej sprawy o podział majątku wspólnego i podjęcia właściwych kroków w tym celu. Zapraszam również do zapoznania się z innymi artykułami na naszym blogu, podejmujących się omówieniem zagadnień związanych z prawem rodzinnym.

Autor: apl. adw. Piotr Bogdanowicz

Niniejsze opracowanie nie stanowi porady prawnej.